អង្គរធំ
ទីក្រុងនេះត្រូវបានកាសាងឡើងនៅចុងសតវត្សទី១២ដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ (១១៨១-១២២០) (មរណនាមៈ មហាបរមសង្គតបទ)។ ទីក្រុងនេះគ្របដណ្តប់ លើផ្ទៃដីដែលមានទំហំ ៩គីឡូម៉ែត្រក្រលា ដែលមានបូជនីយដ្ឋាន ជាច្រើនបន្សល់ទុកតាំងពីសម័យមុនៗមក និងសម័យ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ និង អ្នកស្នងរាជពីអង្គបានកសាងជាបន្តបន្ទាប់។
នៅចំកណ្តាលនៃទីក្រុងនេះមានប្រាសាទមួយតំណាងអោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧គឺប្រាសាទបាយ័ន។ អង្គរធំត្រូវបានកសាងជារាជធានីរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ និងជា មជ្ឈមណ្ឌល នៃស្ថាបនា សំណង់នានារបស់ព្រះអង្គ។
សិលាចារិកមួយដែលគេបានរកឃើញនៅរាជធានីបញ្ជាក់ថាព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ជាកូនកំលោះ និង រាជធានីជាកូនក្រមុំរបស់ទ្រង់។
រាជធានីនេះលាតសន្ធឹងពីមាត់ស្ទឹងសៀមរាបដែលជាដៃនៃបឹងទន្លេសាប ចំងាយប្រហែល ០,២៥ម៉ាយល៍ពីស្ទឹង។ ទីក្រុងនេះមានផ្លូវចូលចំនួន៥នៅទិសនិមួយៗ៖ ទ្វារខ្មោច (នៅទិសខាងកើត), ទ្វារដីឆ្នាំង (នៅទិសខាងជើង), ទ្វារតាកៅ (នៅទិសខាងលិច), ទ្វារទន្លេអ៊ុំ (នៅទិសខាងត្បូង) និងទ្វារជ័យ (នៅទិសខាងកើតចំពីមុខព្រះបរមរាជវាំងក្នុងខេត្តសៀមរាប)។
គោបរៈនៃទ្វារនិមួយៗមានព្រហ្មមុខបួន។ ទ្វារនៅទិសខាងត្បូងក្រុងអង្គរធំស្ថិតនៅចំងាយ ៧,២គីឡូម៉ែត្រពីខាងជើងក្រុងសៀមរាប និង ១,៧គីឡូម៉ែត្រពីខាងជើងច្រកចូលប្រាសាទអង្គរវត្ត។ កំពែងព័ទ្ធជុំវិញនីមួយៗមានប្រវែង៣គីឡូម៉ែត្របួនជ្រុង និងមានកំពស់៨ម៉ែត្រព័ទ្ធជុំវិញដោយគូទឹក ហ៊ុំព័ទ្ធលើផ្ទៃដី ៩គម២។ កំពែងជុំវិញអង្គរធំគឺតំណាងអោយជញ្ជាំងថ្មជុំវិញផែនដី និងជាជួរភ្នំព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ រីឯគូទឹកព័ទ្ធជុំវិញតំណាងអោយសមុទ្រ។
ស្ពាននាគក្រុងអង្គរធំ
កេរដំណែលជាច្រើនដែលបានបញ្ជាក់ថា ខែ្មរជាជាតិសាសន៍មួយ ដ៏ចំណាស់ រស់នៅ លើទឹកដីរបស់ខ្លួន ហើយ បានកសាងប្រទេសជាតិឲ្យមានសេដ្ឋកិច្ចរីកចំរើនរុងរឿង និងមានវប្បធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់នៅតំបន់អាស៊ីអាគេ្នយ៍។ កេរដំណែលទាំងនោះរួមមាន ប្រាង្គប្រាសាទ បារាយណ៍ ផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន និងឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ធ្វើពីថ្ម ដីដុត លោហៈ ស្ពាន់ មាស លង្អិន ដែលមានអាយុកាលដ៏ចំណាស់។ ចំណែកឯស្ពាននាគនៅខ្លោងទ្វារ ចូលអង្គរធំខេត្តសៀមរាប គេឃើញមានចម្លាក់ទេវតា និងយក្ស ទាញព្រ័ត្រឈរកាន់ក្បាលនាគទាំងសងខាង ដើម្បីយកទឹកអម្រឹតដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីជំនឿសាសនាយ៉ាងជ្រាលជ្រៅ និងការរីកចំរើននៃប្រព័ន្ធគមនាគមន៍ និងទ្វារទឹក។
យោងតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តបានបញ្ជាក់ថា នៅសម័យមហានគរដ៏រុងរឿង គេសងេ្កតឃើញមាន សមិទ្ធផលជាច្រើនបានរីកព្រោងព្រាតពាសពេញផៃ្ទប្រទេស ជាពិសេស ស្ពាន ថ្នល់ ដែលជាមធ្យោបាយក្នុងការធើ្វដំណើរ និង ជាទ្វារទឹកដ៏សំខាន់ក្នុងការងារកសិកម្ម ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ គេបានប្រទះឃើញផ្លូវ២ខែ្សធំ និង២ខែ្សតូចៗទៀតសំរាប់តភ្ជាប់ពីរាជធានីអង្គរទៅកាន់តំបន់នានា និងស្ពាន បុរាណមួយចំនួនទៀតសំរាប់តភ្ជាប់ប្រព័ន្ធគមន៍ក៏ដូចជា ទ្វារទឹក សម្រាប់ការងារកសិកម្មផងដែរ។ ស្ពានបុរាណទាំងនោះខ្លះចាស់ទ្រុឌទ្រោម និងខ្លះទៀតនៅមានគុណភាពល្អអាចប្រើប្រាស់បាន ហើយមានរចនា រូបនាគ គ្រុឌ យក្ស ទេវតា ឆ្លុះបញ្ចាំងពីទស្សនសាសនា ទៀតផង។
ចំណែកស្ពានថ្មមានរូបនាគ យក្ស និងទេវតា ទាញក្បាលនាគ ដែលស្ថិតនៅខាងមុខខ្លោងទ្វារនៃទីក្រុងអង្គរធំអតីតរាជធានីសម័យបុរាណ ហើយរូបចម្លាក់នេះ ក៏បានទទួល រងនូវការគំរាមកំហែងដោយសារ សង្រ្គាមខូចខាតអស់មួយចំនួន។ ពិសេសចំលាក់ស្ពានរូបនាគនៅខាងមុខខ្លោងទ្វារប្រាសាទអង្គរធំ ផែ្នកខាងត្បូងឆ្លងកាត់ទនេ្លអុំ ដែលកសាង ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ សម័យមហានគរនោះមាន ចម្លាក់ទេវតា និងយក្សកាន់ក្បាលនាគទាញព្រ័ត្រម្ខាង៥៤។ ចម្លាក់ដ៏រស់រវើកនេះមានការអះអាងថាជា និមិត្តរូប នៃការចម្លងមនុស្ស ទៅកាន់ឋាន បរមសុខគ្មានការកើត ចាស់ ឈឺ ស្លាប់ឡើយ ដែលទទួលឥទ្ធិពល ពីព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនា ដើម្បីដណ្តើមយកទឹកអម្រឹតទៅផឹកឲ្យមានជីវិតអមតៈ។ នៅក្នុង គម្ពីរឥណ្ឌាបុរាណ ក៏មានចែងអំពីបញ្អានេះដែរ គឺឋានមនុស្ស និងឋានលើតភ្ជាប់គ្នាទៅដោយបន្ទាត់ ពិសិដ្ឋមួយតំណាងឲ្យ ឥន្ទធនូ ដែលមានកសិណទឹកតំណាងឲ្យចក្រវាល។
អត្ថន័យនៃចម្លាក់នេះ ត្រូវបានស្ថាបត្យករយើងឆ្លាក់នៅតាមវត្តអារាម និងទីសាធារណៈ មួយចំនួន រហូតដល់សព្វថៃ្ង ដែលមាន ការអះអាងថា ព្រះពុទ្ធបរមគ្រូ នៃយើងបានយាងចុះ ពីឋានសួគ៌ ត្រៃត្រិង្ស តាមជណ្តើរឥន្ទធនូនេះ ហើយ ជណ្តើរនេះនឹងជួយចំលងមនុស្សដែលធ្វើបុណ្យសន្សំកុសលបានច្រើនឲ្យទៅកើតនៅឋានសួគ៌ទៀតផង។ មានការកត់សំគាល់ថា ចាប់តាំងពី សម័យអង្គរ នាគច្រើនតែងទ្រដោយមករ ដែលតំណាងឲ្យត្រីសមុទ្រ នាគក៏ជា យានជំនិះ អចិន្រៃ្តយ៍ របស់ព្រះភិរុណ ដែលគេសងេ្កតឃើញនៅតាមក្បាច់ចម្លាក់ខាងជើងប្រាសាទអង្គរវត្ត និងជួនកាល មានសត្វនាគអូសរទេះទៀតផង។ ចំណែកក្នុងទេវកថានាគឈ្មោះថា វាសុគិ ដែលត្រូវគេចាប់យកមកធើ្វជាខែ្សសំរាប់បង្វិលស្នូលនៃលោហធាតុដោយយកភ្នំមន្ទរមកធ្វើជាប្រដាប់កូរ ដើម្បីយក ទឹកអម្រឹត ហើយនៅផែ្នកក្បាលគេឃើញមានពពួកយក្សចំនួន៩២នាក់ និងផែ្នកកន្ទុយគឺមាន ទេវតាចំនួន ៨អង្គ កំពុងកាន់កន្ទុយនាគយ៉ាងណែននៅនឹងដៃ ដើម្បីទាញបង្វិល ភ្នំនេះ ឲ្យកើតជា ភោគផល។ ដោយសារនាគមានសារសំខាន់បែបនេះ ទើបគេសងេ្កតឃើញស្ថាបត្យករយើងឆ្លាក់ នៅតាម ខ្លោងទ្វារ ផែ្តរ ស៊ុម ហោងជាង និងតាមផ្លូវចូលវត្តអារាមនិងប្រាសាទយ៉ាងច្រើនតាំងពី សម័យបុរាណ រហូតដល់សព្វថៃ្ង។
ចំណែកឯក្នុងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថៃ្ងការកសាងស្ពានឆ្លងកាត់ព្រែក ស្ទឹង ទនេ្ល ដើម្បីតភ្ជាប់ប្រព័ន្ធ គមនាគមន៍ និងជាទ្វារទឹកដ៏សំខាន់សំរាប់ការងារកសិកម្មទៀតផង ហើយស្ពានទាំងនោះបន្ទាប់ពីកសាងរួច គេតែងរចនារូបនាគលំអផងដែរ។ សំណង់ស្ពាននាគនៅខ្លោងទ្វារអង្គរធំ នេះបាន ឆ្លុះបញ្ចាំង ពីជំនឿសាសនារបស់សង្គមខែ្មរយ៉ាងជ្រាលជ្រៅ ចំពោះទឹកអម្រឹតដែលជាវត្ថុស័ក្តិសិទ្ធិអាចជួយឲ្យមនុស្សរួចផុតពីជំងឺបៀតបៀនឧបទ្រព្យចង្រៃ មានសិរី សួស្តី ជាពិសេស មានជីវិតអមតៈ ទៀតផង លើសពីនេះទៀតសំណង់ស្ពាននេះ ក៏មិនខុសបែ្លកពីស្ពាន នានាដែរ គឺបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីការរីកចំរើន នៃប្រព័ន្ធគមនាគមន៍ទ្វារទឹកដែលជាប្រភព នៃការងារកសិកម្ម និងទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណីរបស់ជាតិសាសន៍ខែ្មរដែលនិយមឆ្លាក់រូបនាគនៅតាមវត្តអារាម សំណង់ប្រាសាទ និង ទីសាធារណៈនានា។
